در گستره پرفرازونشیب تاریخ ایران‌زمین، اسناد و میراث مکتوب همچون رشته‌هایی زرین، حافظ هویت، حافظه تاریخی و شناسنامه فرهنگی این سرزمین‌اند. آنچه بر سنگ، گل، چوب، چرم یا کاغذ نگاشته شده، تنها واژگانی پراکنده نیست، بلکه هر کلمه‌ای سندی است از زیست اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی نسل‌هایی که پیش از ما زیسته‌اند. روز اسناد ملی، نه تنها فرصتی است برای گرامی‌داشت این گنجینه‌های دانشی و فرهنگی، بلکه یادآور ضرورت شناخت و حفاظت از آن‌ها به عنوان اساسی‌ترین عناصر شکل‌دهنده به حافظه تاریخی و ملی ماست.
عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث‌جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه، به مناسبت روز اسناد ملی و میراث مکتوب در یادداشتی نوشت: در میان نمونه‌های کم‌نظیر این میراث مکتوب، گل‌نوشته‌های هفت‌تپه جایگاهی ممتاز دارند. هفت‌تپه، محوطه‌ای باستانی در استان خوزستان و در نزدیکی شوش، گنجینه‌ای است از الواح گلی که از دوران ایلام میانه، به‌ویژه سده‌های سیزدهم تا دوازدهم پیش از میلاد، به جا مانده‌اند. این الواح به خط میخی اکدی و ایلامی نوشته شده‌اند و امروزه از مهم‌ترین منابع مکتوب برای پژوهش در حوزه تمدن ایلامی و ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و اداری آن به شمار می‌روند.
در میان این اسناد، نام‌ها و نشانه‌هایی از زندگی واقعی افراد دیده می‌شود؛ از کاهنان معابد گرفته تا دبیران دربار، از بازرگانان و صنعتگران تا مقامات سیاسی محلی. این افراد، حدود ۳۰۰۰ سال پیش در جامعه‌ای پیچیده و سازمان‌یافته زیسته‌اند که ساختار اداری و نظام حکمرانی در آن، شگفتی‌برانگیز است. اسناد هفت‌تپه نه فقط گواهی بر معاملات، مناسک دینی، روابط کاری یا برنامه‌ریزی اقتصادی هستند، بلکه پژواک نام کسانی‌اند که در صحنه تاریخ ایفای نقش کرده‌اند و بر الواح جاوادنه شده‌اند. هر لوح گلی، صدایی است از دل اعصار که ما را با چهره انسانی تاریخ پیوند می‌دهد.
این اسناد مکتوب مدفون در دل خاک هفت‌تپه، همچون کپسول‌های زمان، حامل نام‌ها، رویدادها و مفاهیمی‌اند که به‌تنهایی توان روایت بخشی از تاریخ جهان را دارند. آن‌ها نه صرفا مصنوعات باستان‌شناختی، بلکه منابع زنده تاریخی‌اند؛ منابعی که به مدد آن‌ها می‌توان روند توسعه اداری، میزان سواد، الگوهای مالکیت زمین، نظام معابد، مناسبات طبقاتی و حتی جزییات تغذیه و سلامت جامعه ایلامی را بازسازی کرد. این همان جایی است که علم و تاریخ، دست در دست هم، پرده از حقیقتی چند هزار ساله برمی‌دارند.
گل‌نوشته‌های هفت‌تپه، اگرچه در ظاهر خاموش‌اند، اما با زبان علم و پژوهش، سخن‌هایی دیرینه دارند. این اسناد نام کسانی را در خود حفظ کرده‌اند که تاریخ رسمی اغلب از آن‌ها یاد نکرده است: صنعتگران گمنام، کاهنانی که معابد را می‌گرداندند، سیاستمدارانی که دربارهای محلی را اداره می‌کردند و مردم عادی‌ای که اجاره‌نامه‌ها، رسیدها یا احکام دینی را امضا می‌کردند. این نام‌ها در دل تاریخ طنین‌اندازند، گویی کلمات می‌مانند تا ما جاودانه شویم.
اهمیت این اسناد، تنها در محتوای تاریخی آن‌ها خلاصه نمی‌شود. خودِ فعل نوشتن، ثبت و بایگانی در این دوره نشان از بلوغ یک نظام اطلاعاتی و اداری دارد که فراتر از نیازهای ابتدایی زندگی روزمره است. گل‌نوشته‌ها نشان می‌دهند که سنت ثبت و ضبط اطلاعات در فرهنگ ایلامی، نه یک فعالیت فردی، بلکه نهادی ساخت‌یافته بوده که هدف آن انتقال دانش، نظم اجتماعی و تداوم قدرت بوده است.
بنابراین، بزرگداشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب، فرصتی است تا نه‌فقط از گذشته تجلیل کنیم، بلکه مسئولیت خود را در برابر آینده بشناسیم. حفاظت، مستندسازی و مطالعه چنین اسنادی، وظیفه‌ای است ملی که بر عهده نهادهای فرهنگی، دانشگاهی و پژوهشی کشور قرار دارد، اما هم‌زمان آگاهی‌بخشی و مشارکت عمومی را نیز می‌طلبد. زیرا میراث مکتوب، بخشی از هویت مشترک همه ماست.
هفت‌تپه، با گل‌نوشته‌هایش، پلی است میان دیروز و امروز؛ یادگاری از تمدنی که در سکوت الواح گلی‌اش، بلندترین صداها را برای آیندگان به یادگار گذاشته است. باشد که در حفظ و شناخت این گنجینه‌ها، همدل و هم‌صدا باشیم.
